ODKRYWAMY TAJNIKI PRAWA KARNEGO. CZĘŚĆ CZWARTA. DOWÓD W POSTĘPOWANIU KARNYM.

Jaki jest cel postępowania dowodowego? Jak napisać wniosek dowodowy? Jakie są przesłanki oddalenia wniosku dowodowego? Kiedy dowód jest przeprowadzany z urzędu? Gotowy/a na zgłębianie kolejnych tajników prawa karnego?

Dowód w postępowaniu karnym jest pojęciem wieloznacznym. Nie istnieje zamknięty katalog dowodów.

Dowodem są wszelkie okoliczności (informacje), które mogą przyczynić się do ustalenia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

Pod pojęciem dowodu najczęściej rozumie się:

1.źródło dowodowe:

2. środek dowodowy:

3. czynność dowodową

Pamiętaj! Niedające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego (art. 5 §2 KPK).

Dowody przeprowadza się na wniosek stron albo z urzędu (art. 167 KPK)

Dowody wyjątkowo przeprowadza się na wniosek uczestników postępowania:

• na wniosek psychiatrów do udziału w wydaniu opinii powołuje się ponadto biegłego lub biegłych innych specjalności – art. 202 § 2 KPK
• w razie zgłoszenia przez biegłych takiej konieczności, badanie stanu zdrowia psychicznego oskarżonego może być połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo – art. 203 §1 KPK.

Uprawnionymi do składania wniosków dowodowych są strony postępowania karnego w tym obrońcy, pełnomocnicy, przedstawiciele ustawowi, wyjątkowo inni uczestnicy postępowania.

Zgodnie z art. 119§ 1 KPK wniosek dowodowy powinien zawierać:

We wniosku dowodowym należy podać oznaczenie dowodu oraz okoliczności, które mają być udowodnione. Można także określić sposób przeprowadzenia dowodu – art. 169 KPK

Dowód należy powołać na konkretną okoliczność, która ma znaczenie dla sprawy (jest istotna) –sąd nie ma obowiązku przeprowadzania wszelkich wniosków dowodowych.

Wniosek dowodowy może zmierzać do wykrycia lub oceny właściwego dowodu.

Wniosek dowodowy ewentualny – wnoszony z ostrożności procesowej na wypadek, gdyby organ procesowy nie uznał tezy dowodowej za udowodnioną dotychczasowymi środkami dowodowymi.

Wniosek dowodowy wniesiony ustnie do protokołu – należy wskazać tak jak w przypadku wniosku pisemnego jaki dowód i na jaką okoliczność powinien być przeprowadzony.

Wskazówka! W sytuacji gdy wniosek złoży osoba nieuprawniona a okaże się istotny dla sprawy sąd może przeprowadzić taki dowód z urzędu.

Oddala się wniosek dowodowy, jeżeli:

• przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne (tajemnica obrończa, tajemnica spowiedzi);
• okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo jest już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy;
• dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności;
• dowodu nie da się przeprowadzić;
• wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania;
• wniosek dowodowy został złożony po zakreślonym przez organ procesowy terminie, o którym strona składająca wniosek została zawiadomiona;

Nie można oddalić wniosku dowodowego na podstawie § 1 pkt 5 lub 6, jeżeli okoliczność, która ma być udowodniona, ma istotne znaczenie dla ustalenia:

• czy został popełniony czyn zabroniony, czy stanowi on przestępstwo i jakie,
• czy czyn zabroniony został popełniony w warunkach, o których mowa w art. 64 KK (recydywa szczególna podstawowa i wielokrotna) lub art. 65 KK (stałe źródło dochodu lub działania w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym bądź przestępstwo o charakterze terrorystycznym)
• czy zachodzą warunki do orzeczenia pobytu w zakładzie psychiatrycznym na podstawie art. 93g Kodeksu karnego [art. 170 § 1a KPK]

Nie można oddalić wniosku dowodowego na tej podstawie, że dotychczasowe dowody wykazały przeciwieństwo tego, co wnioskodawca zamierza udowodnić [art. 170 § 2 KPK]

• pismo nie odpowiada wymaganiom formalnym, przewidzianym w art. 119 lub w przepisach szczególnych,
• nie uiszczono należytych opłat,
• nie złożono upoważnienia do podjęcia czynności procesowej,

Uzupełnienie braku w terminie 7 dni – pismo wywołuje skutki od dnia jego wniesienia.

Nieuzupełnienie braku w terminie – pismo uznaje się za bezskuteczne

POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE

Celem postępowania przygotowawczego jest:

• ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo;
• wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy;
• zebranie danych stosownie do art. 213 i 214 KPK (dane osobopoznawcze, dane o karalności, wywiad środowiskowy);
• wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody;
• zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu

POSTĘPOWANIE SĄDOWE

„Sąd ma obowiązek dochodzenia do prawdy również w sytuacji, gdy strony nie wnioskują o przeprowadzenie nowych dowodów, ale dopiero wówczas, gdy dokonując oceny dowodów uzna, że materiał dowodowy jest niepełny i nasuwa wątpliwości co do stanu faktycznego sprawy i tym samym wymaga uzupełnienia” – postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12.07.2021 r., III KK 182/21.

„(…) gdy dowód znajduje się w dyspozycji sądu, a ten z uwagi na niedbałość nie zapoznaje się z nim i nie buduje w oparciu o niego rozstrzygnięcia, stanowi to rażące naruszenie prawa materialnego, m.in. art. 410 KPK oraz art. 366 KPK. Jak powszechnie przyjmuje się w orzecznictwie sądów karnych rolą sądu w ramach art. 366 § 1 KPK jest wyjaśnienie istotnych okoliczności sprawy, ocenianych przez pryzmat realizacji zasady prawdy materialnej, a więc przez ocenę dokonanych ustaleń faktycznych” –  wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.01.2020 r., IV KK 641/19.

fakty powszechnie znane – „to fakty znane bez mała każdemu poprawnie rozumującemu człowiekowi, funkcjonującemu w danej społeczności, w czasie procesu. Fakty te stanowią części składowe podstawowej wiedzy ogólnej, także historycznej. Chodzi przy tym o rzeczywiste, prawdziwe fakty, a nie o powszechne nawet, ale jedynie niepotwierdzone przekonania o ich istnieniu. W stosunku do niektórych faktów powszechnie znanych można przy tym mówić o ich oczywistości, ich znajomość jest bowiem bezsporna i powszechna” – wyrok SA w Krakowie z dnia 8.10.2008 r., II AKa 92/08.

fakty znane sądowi z urzędu – to fakty znane sądowi z uwagi na jego działalność urzędową np. fakty znane sądowi z rozprawy sądowej i spoza rozprawy np. fakt, że oskarżony jest recydywistą.

ze względu na podmiot:

• zakaz przesłuchiwania świadka, który odmówił zeznań będąc osobą najbliższą dla oskarżonego – art. 182 § 1 KPK; 
• zakaz przesłuchiwania świadka, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem – art.182 §3 KPK

ze względu na okoliczność:

• zakaz dowodzenia przebiegu narady i głosowania nad orzeczeniem (art. 108 § 1 kpk.);
• zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew ustaleniom konstytutywnego orzeczenia innego sądu, chyba, że zostanie ono uchylone (art. 8 § 2 kpk.);
• zakaz przesłuchiwania jako świadka obrońcy co do faktów, o których dowiedział się, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę;
• zakaz przesłuchiwania jako świadka duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi,

ze względu na sposób (art.171 KPK):

• nie wolno zadawać pytań sugerujących osobie przesłuchiwanej treść odpowiedzi;
• niedopuszczalne jest wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej;
• niedopuszczalne jest stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem

Zasada obiektywizmu

• Organy prowadzące postępowanie karne są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego [art.4 KPK].

Zasada swobodnej oceny dowodów

•  Sąd ocenia wiarogodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału – art. 7 KPK. Każdy dowód jest oceniany indywidualnie, ale też w kontekście całokształtu materiału dowodowego zebranego w sprawie.
• Uzasadnienie wyroku powinno zawierać zwięzłe wskazanie, jakie fakty sąd uznał za udowodnione lub nieudowodnione, na jakich w tej mierze oparł się dowodach i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych; wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku.
• W uzasadnieniu wyroku należy ponadto przytoczyć okoliczności, które sąd miał na względzie przy wymiarze kary, a zwłaszcza przy zastosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kary, środków zabezpieczających oraz przy innych rozstrzygnięciach zawartych w wyroku [art. 424 KPK].

Zasada prawdy materialnej

• Podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne [art. 2 §2 KPK].

Zasada bezpośredniości

• Podstawę orzeczenia może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w postępowaniu, mających znaczenie dla rozstrzygnięcia [art. 92 KPK].
• Dowodu z wyjaśnień oskarżonego lub z zeznań świadka nie wolno zastępować treścią pism, zapisków lub notatek urzędowych (art. 174 KPK).

Zasada legalności dowodów

• Dowody muszą być uzyskane zgodnie z prawem.

Zasada domniemania niewinności

• Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu [art. 5 § 1 KPK, art. 42 ust.3 Konstytucji RP, art. 6 ust. 2 EKPC].
• Prawo do nieobciążania się – oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść [art. 74 § 1 KPK].
• Oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia; może jednak bez podania powodów odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić składania wyjaśnień [art. 175 kpk].

Zasada in dubio pro reo

• Niedające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego [art. 5§2 KPK].

Zasada kontradyktoryjności

• Strony postępowania mają prawo do przedstawiania dowodów oraz do ich kwestionowania [art. 367 KPK].